Samenwonen of trouwen - hoe de juiste keuze maken?

‘Married people do not live longer – their lives just seem longer’.

Wat is de meerwaarde van het huwelijk ten opzichte van de loutere samenwoning? Of is het net omgekeerd: zijn er voordelen verbonden aan het ongehuwd samenwonen? En wat is het verschil tussen wettelijk en feitelijk samenwonen? Het is een onderwerp waar ontelbare meningen over bestaan en waar misvattingen schering en inslag zijn.

Vooreerst dit: zowel juridisch als fiscaal zijn er belangrijke verschillen tussen louter samenwonen en huwen. Het erfrecht is verschillend, de successierechten zijn niet (helemaal) gelijk en er zijn nog tal van andere verschillen, die van doorslaggevend belang zijn voor uw concrete situatie.

In de eerste plaats is er reeds een belangrijk verschil op het vlak van toetreding. Het verschil kan niet groter zijn: het huwelijk wordt aangekondigd en kent een formele plechtigheid, terwijl een wettelijke samenwoning doorgaans op minder dan een kwartier geregeld is. Ook de beëindiging is erg verschillend: een samenwoning stopzetten kan vrij geruisloos gebeuren, terwijl de echtscheiding nog steeds een formalistisch gebeuren is.  

Het huwelijk impliceert een veel groter engagement, de juridische gevolgen ervan zijn dan ook veel belangrijker. Het is een medaille met twee zijden, het hangt ervan af welke zijde je bekijkt. Het huwelijk biedt in ieder geval de sterkste bescherming, onder meer:

• het meest uitgebreide erfrecht
• het erfrecht is reservatair beschermd
• ruime alimentatie-mogelijkheden na echtscheiding
• zware echtscheidingsprocedure die impulsieve beslissingen kan tegenhouden

Als klanten u vragen of het voor hen beter zou zijn te trouwen, dan dient u weloverwogen alle feiten op een rijtje te zetten. Vervolgens kunt u de gevolgen van de samenwoning en het huwelijk schetsen, zodat het koppel dit kan aftoetsen met hun wensen en specifieke voorkeuren.

Eénmaal de juiste samenlevingsvorm is gekozen, kan het koppel de aanvullende bescherming kiezen. Voor echtgenoten is dat dan het huwelijksstelsel en het huwelijkscontract, voor samenwoners is dat de overweging om al dan niet wettelijk samen te gaan en het samenlevingscontract.

Het belang van de juist keuze van huwelijksstelsel, gemeenschap van goederen dan wel scheiding van goederen, is niet te onderschatten. De beide huwelijksstelsels zijn fundamenteel verschillend en een verkeerd huwelijksstelsel kan onherstelbare schade teweeg brengen.

Vele echtgenoten zijn gehuwd zonder stil te staan bij de keuze van hun huwelijksstelsel en gaan dus niet voorafgaand naar de notaris om hun huwelijksstelsel vast te leggen in een huwelijkscontract. Zij vallen dan automatisch onder het wettelijk stelsel, en dat is een gemeenschapsstelsel. Voor sommige echtgenoten is dat prima, maar indien één van beide partners bijvoorbeeld reeds een belangrijk vermogen heeft, dan kan een huwelijk zonder huwelijkscontract gevaarlijk zijn.

Onder advocaten is het bon ton om te poneren dat er in feite weinig voordelen verbonden zijn aan een stelsel van scheiding van goederen. Het klassieke excuus dat men een stelsel van scheiding van goederen moet aannemen omwille van de zelfstandige activiteit, zou verhullen dat men eigenlijk de beroepsinkomsten niet wil delen.

Het belang van scheiding van goederen mag toch niet onderschat worden. Zeker als één van beide echtgenoten reeds een belangrijk vermogen heeft. De combinatie van het vermoeden van gemeenschap en het gegeven dat inkomsten van eigen goederen gemeenschappelijk zijn in een gemeenschapsstelsel, leidt ertoe dat het eigen kapitaal na verloop van jaren toch gemeenschappelijk is geworden.

Een ingeburgerde misvatting is dat het op eigen naam beleggen van geërfde of geschonken kapitalen zou volstaan om de tegoeden eigen te houden, evenwel in een gemeenschapsstelsel is de titulariteit van de rekening van weinig of geen tel. De kapitalen waren destijds eigen, en dat kan bewezen worden door de schenkingsakte of de akte van erfopvolging, maar de inkomsten die er bijgestort worden zijn gemeenschappelijk. Zo treedt vermenging in en na enkele jaren is het kapitaal onvermijdelijk gemeenschappelijk.

In een huwelijksstelsel van scheiding van goederen speelt deze problematiek veel minder. De inkomsten van eigen goederen zijn namelijk eigen (alles is eigen). Het biedt zodoende onmiskenbaar een belangrijke bescherming voor familievermogens.

Ook in het kader van successieplanning zijn er belangrijke voordelen verbonden aan het huwelijksstelsel van scheiding van goederen, of minstens aan eigen vermogens (maar deze dienen dan nog steeds eigen te zijn).

Stel: Jan (64) en Tina (63) zijn veertig jaar gehuwd en hebben geen kinderen. Zij zijn destijds gehuwd zonder huwelijkscontract en hun vermogen hebben zij volledig tijdens hun huwelijk opgebouwd. Jan en Tina consulteren u, want ze zijn bezorgd dat bij het eerste overlijden de langstlevende hoge successierechten zal moeten betalen. Ongetwijfeld zijn er toch technieken voorhanden om die eerste successiefactuur te verlichten?

Waarschijnlijk zult u denken, het is vooral de factuur bij het tweede overlijden die erg hoog is, aangezien het vermogen dan zal geërfd worden door zijverwanten. Maar dat is voor Jan en Tina van ondergeschikt belang. Ze willen eerst en vooral mekaar beschermen en zo weinig mogelijk successierechten betalen bij het eerste overlijden. En schenken aan neven en nichten zien ze niet zitten: je weet nooit wat er nog gebeurt en wat we nog nodig zullen hebben.

Indien Jan en Tina gehuwd waren onder een stelsel van scheiding van goederen, dan hadden beide echtgenoten een eigen vermogen opgebouwd. Dit eigen vermogen kunnen Jan en Tina aan elkaar schenken. Indien de schenkende echtgenoot komt te overlijden, is het geschonken vermogen definitief van de langstlevende, maar indien de begiftigde echtgenoot komt te overlijden, dan kan de schenker zijn of haar schenking herroepen. Kortom, het geschonken vermogen komt sowieso bij de langstlevende echtgenoot terecht, en dit in principe zonder successierechten.

Een alternatief biedt het beding van aanwas, hetgeen zowel tussen echtgenoten als tussen partners kan gesloten worden voor een bepaald vermogen. Het beding van aanwas bepaalt dat bij overlijden van de ene partner diens eigendomsdelen aanwassen bij die van de andere partner, en omgekeerd. Voor roerende goederen, en mits de kansen op overleven gelijkaardig zijn, gebeurt de aanwas zelfs zonder enige belasting.

De herroepbare schenking tussen echtgenoten is natuurlijk voorbehouden voor echtgenoten. Bovendien kunnen enkel eigen goederen geschonken worden tussen echtgenoten.

Het beding van aanwas heeft een ruimer toepassingsgebied en kan ook door niet-gehuwde partners worden gebruikt. Voor echtgenoten is het dan weer beperkt tot hun eventuele eigen goederen.