Nieuw erfrecht biedt bijkomende mogelijkheden inzake successieplanning

De huidige regels van het erfrecht dateren nog grotendeels van Napoleontische tijden. Het werd dus tijd om die regels aan te passen aan het gewijzigde landschap. Zowel op het vlak van de samenstelling van de gezinnen als op het vlak van de samenstelling van hun vermogen, is er ondertussen immers veel gewijzigd. Denken we maar aan de problematiek van de nieuwe samengestelde gezinnen.

Dit artikel zal u een overzicht geven van de huidige regels, alsook telkens vermelden wat er zal wijzigen in de toekomst.

De meeste regels treden in werking vanaf 1 september 2018. Er zijn echter ook overgangsbepalingen, waar we later nog op terugkomen.

Beschikbaar deel wordt groter

Indien u een schenking wenst te doen aan derden (vb. een goed doel of een goede vriend), dan dient u daarbij telkens rekening te houden met het zogenaamde beschikbaar deel. Dit is het gedeelte van uw totale vermogen waarover u vrij kan beschikken. Uw schenking dient steeds binnen dit beschikbaar deel te blijven.

Momenteel bedraagt dit beschikbaar deel ½ indien er 1 kind is, 1/3 bij 2 kinderen en ¼ vanaf 3 kinderen. Indien u met eerdere schenkingen dit beschikbaar deel zou overschrijden, dan kunnen uw kinderen hier tegen opkomen omwille van een schending van hun reserve.

Onder het nieuwe erfrecht zal dit beschikbaar deel vergroten. Dit wordt immers in alle gevallen ½ van uw vermogen. Dit zal o.a. een goede oplossing kunnen bieden voor nieuw samengestelde gezinnen, waarbij het vaak de wens is van de partners om alle kinderen gelijk te behandelen. Via een testament kunt u dan een deel van uw erfenis laten toekomen aan de kinderen van uw partner.  

Geen reserve meer voor ouders

Wanneer u zou overlijden zonder kinderen na te laten, dan hebben uw ouders in principe elk recht op ¼ van uw nalatenschap. Men kan hiervan afwijken door schenkingen te doen of een testament op te maken in het voordeel van een echtgenoot of een wettelijk samenwonende partner. Dit is dus niet mogelijk voor feitelijk samenwonden.

Voortaan zal de reserve van de ouders niet meer bestaan. Ter compensatie hiervoor, zullen zij kunnen beschikking over een onderhoudsvordering ten laste van de nalatenschap van de kinderloze erflater. Dit is enkel het geval indien de ouders behoeftig zouden zijn.

Erfovereenkomsten

Tot voor de wijziging van het erfrecht, was het niet mogelijk om overeenkomsten af te sluiten met betrekking tot een nog niet opengevallen nalatenschap. Het was dus bijvoorbeeld niet mogelijk om, tijdens het leven van de toekomstige erflater, de waarde van een geschonken goed “vast te klikken”, zodat daarover na het overlijden geen discussie meer kon ontstaan.

Onder de nieuwe wetgeving zal dit wel mogelijk zijn. Er is immers in de mogelijkheid voorzien om bepaalde specifieke erfovereenkomsten af te sluiten. Het gaat meer bepaalde over :

• De mogelijkheid om de waarde van de schenking te gaan vastklikken;
• De mogelijkheid om een generatie over te slaan bij een schenking;
• De mogelijkheid om te verzaken aan het recht om de inkorting te eisen van welbepaalde schenkingen aan een broer of zus;
• De mogelijkheid om in te stemmen met een schenking aan een niet-erfgenaam.

Naast deze zogenaamde punctuele erfovereenkomsten, zal het ook mogelijk zijn om een “globale” erfovereenkomst te gaan afsluiten. Dit is het “familiepact”. Hierdoor wordt het mogelijk om tijdens het leven van de ouders, reeds afspraken te maken over de vererving en de verdeling van het globale vermogen. Deze overeenkomst wordt door de ouders en de kinderen ondertekend en is voor hen bindend. De hoofdvoorwaarde hierbij is dat de afgesproken verdeling evenwichtig moet zijn. Hierbij wordt er o.a. rekening gehouden met de reeds gedane schenkingen aan de kinderen, eventuele schenkingen die vervat zitten in het familiepact, bepaalde voordelen die kinderen genieten (zoals het mogen studeren in het buitenland) en de persoonlijke situatie van de kinderen.

Het is dus een uitstekend instrument om toekomstige familievetes te voorkomen.

Inbreng van giften

Om de gelijkheid tussen de erfgenamen te bewaren, dienen de giften die hen door de overledene gedaan zijn, terug te worden ingebracht. Hierdoor komen deze schenkingen fictief terug in het vermogen van de overledene en zal men vervolgens de verdeling doen van dit vermogen.

Deze inbreng gebeurt op vandaag, voor wat betreft onroerende goederen, in natura. Voor roerende goederen, is dit in principe “in waarde”, dus door een minderen ontvangst van andere goederen. De waarde die hierbij in acht wordt genomen, is deze ten tijde van de schenking. Dit heeft dus als gevolg dat er een groot onderscheid bestaat tussen de inbreng van onroerende goederen en roerende goederen. Uiteraard heeft dit te maken met het feit dat ten tijde van Napoleon enkel de onroerende goederen als waardevol werden beschouwd.

In de toekomst zullen de regels met betrekking tot de inbreng gelijkgeschakeld worden. Voortaan geldt voor alle schenkingen dat men de waarde op de dag van de schenking zal nemen, weliswaar geïndexeerd tot aan de dag van overlijden.

Als voorschot of buiten deel ?

Bij schenkingen aan kinderen, speelt er een vermoeden dat deze schenkingen gedaan zijn als voorschot op hun latere erfenis. De kinderen zijn dus verplicht om deze schenkingen te brengen. Eenzelfde regel speelt bij schenkingen aan erfgenamen die geen afstammelingen zijn (niet-descendenten).

In de toekomst zal het vermoeden bij schenkingen aan niet-descendenten omkeren en zal er een vermoeden zijn dat deze schenkingen buiten deel zijn.

Verder zal het voortaan mogelijk zijn om schenkingen op voorschot om te zetten naar schenkingen buiten deel (dit was reeds mogelijk), maar tevens de mogelijkheid om schenkingen buiten deel om te zetten naar schenkingen op voorschot.

Meteen van toepassing ?

Deze wetgeving werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 1 september jl. De wet treedt in werking vanaf 1 september 2018. Dit wil echter niet zeggen dat er op vandaag nog geen actie dient te worden ondernomen. Wat u nu reeds kan doen, is nagaan hoe u uw planning die u reeds had doorgevoerd, wenst te behandelen.

Het is immers mogelijk op te opteren voor de toepassing van de wet zoals die op vandaag (dus voor de wijzigingen aan het erfrecht) bestaat, dan wel te opteren voor de toepassing van de nieuwe regels. Let wel, dit is een alles of niets verhaal. Het is met andere woorden niet mogelijk om bv. bepaalde schenkingen te laten vallen onder de oude wetgeving en andere schenkingen te laten vallen onder de nieuwe wetgeving.

Het is dus van belang om uw vroegere erfenisplanning onder de loep te nemen. Concreet heeft u een jaar de tijd (tot 1 september 2018) om een verklaring te gaan afleggen bij een notaris, waarbij wordt vastgelegd dat de reeds gedane schenkingen of de reeds opgestelde testamenten onder de oude wetgeving zullen blijven vallen. Doet u dit niet, dan zullen de nieuwe regels hierop van toepassing bij een overlijden vanaf 1 september 2018.

Conclusie

Door deze nieuwe regels, heeft men getracht om meer te gemoed te komen aan de huidige gezinssituaties. De ouders krijgen inderdaad meer vrijheid om bijvoorbeeld schenkingen te verrichten vanuit hun beschikbaar deel. Ook is de invoering van het familiepact zeker een grote stap voorwaarts. Voor de mensen die reeds hun erfenis gepland hadden, is er de mogelijkheid om een keuze te maken voor de oude dan wel voor de nieuwe wetgeving.